Οι εκρήξεις θυμού (tantrums)
Οι εκρήξεις θυμού, ή αλλιώς ξεσπάσματα, συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της κοινωνικο-
συναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού. Πολλές φορές τα παιδιά δεν βρίσκουν τις λέξεις να
εκφράσουν τα «μεγάλα» συναισθήματα. Μέσω του ξεσπάσματος τους ανακαλύπτουν και τον
τρόπο που επηρεάζουν τη συμπεριφορά των γύρω τους. Αυτό υποδηλεί ότι οι εκρήξεις
θυμού είναι συχνό φαινόμενο.
Εάν όμως οι εκρήξεις του παιδιού σας είναι έντονες ή επικίνδυνες σε σημείο που επηρεάζεται
η ποιότητα ζωής του παιδιού και της οικογένειας σας, η μέθοδος που θα αναπτύξω σε αυτό
το άρθρο θα σας φανεί χρήσιμη. Επίσης, εάν χρειάζεστε περαιτέρω καθοδήγηση για το πως
να διαχειριστείτε τις εκρήξεις θυμού του παιδιού σας καλό θα ήταν να απευθυνθείτε σε ειδικό
ο οποίος θα σας συμβουλέψει σε σχέση με την συμπεριφορά του παιδιού σας και να σας
βοηθήσει να εφαρμόσετε διάφορες συμπεριφορικές μεθόδους.
Η μέθοδος στην οποία θα αναφερθούμε σε αυτό το άρθρο ασχολείται με:

  • Το τι συμβαίνει πριν την έκρηξη θυμού (τι την προκάλεσε)
  • Το τι συμβαίνει μετά την έκρηξη θυμού – ενίσχυση ή συνέπεια της συμπεριφοράς
  • Το τι μπορείτε να αλλάξετε – τα ερεθίσματα, την ενίσχυση και γενικά την
    ανταπόκριση σας

Τι συμβαίνει πριν τις εκρήξεις θυμού – ερεθίσματα
Το πρώτο βήμα είναι να σκεφτούμε τι προκαλεί την έκρηξη θυμού. Αυτό σημαίνει ότι θα
πρέπει να αναγνωρίσουμε σε ποιες περιπτώσεις/καταστάσεις οι εκρήξεις συμβαίνουν πιο
συχνά, π.χ. στο σχολείο/σπίτι, κατά τη διάρκεια που ψωνίζουμε, την ώρα του φαγητού κτλ.
Εννοείται ότι έχουμε αποκλείσει οποιοδήποτε ιατρικό λόγο μπορεί να συμβαίνουν οι εκρήξεις
θυμού, όπως για παράδειγμα όταν το παιδί ειναι άρρωστο, ή βιώνει κάποιου είδους πόνο.
Ακολούθως πρέπει να εντοπίσουμε τα ερεθίσματα. Μερικά κοινά ερεθίσματα είναι

  • Όταν τους δίδεται αρνητική απάντηση στα αιτήματα τους (να μην έχουν πρόσβαση
    σε αντικείμενα/δραστηριότητες που θέλουν)
  • Όταν τους ζητείται να εκτελέσουν μια οδηγία
  • Όταν χρειάζονται την προσοχή μας
  • Όταν είναι συναισθηματικά φορτισμένοι

Ένα χρήσιμο εργαλείο για να έχουμε πιο καθαρή εικόνα σε σχέση με το τι προκαλεί τις
εκρήξεις θυμού είναι η συλλογή δεδομένων για 7-10 ημέρες (ανάλογα και με τη συχνότητα
που συμβαίνουν). Χρησιμοποιήστε ένα ημερολόγιο και σημειώστε την μέρα και διάρκεια του
επεισοδίου, πού έχει συμβεί, τι προηγήθηκε του επεισοδίου και τέλος, τι ακολούθησε.

Τι συμβαίνει μετά τις εκρήξεις θυμού – συνέπεια/επιβράβευση

Το τι ακολουθεί μια έκρηξη θυμού είναι καθοριστικό για την μείωση ή αύξηση των πιθανοτήτων να επαναληφθεί στο μέλλον. Άρα είναι άκρως σημαντικό να εντοπίσουμε τη συνέπεια της συμπεριφοράς. Μπορείτε να σκεφτείτε τρόπους με τους οποίους άθελα μας
μπορεί να επιβραβεύουμε την έκρηξη θυμού όταν συμβαίνει;
Αν για παράδειγμα το παιδί σας έχει έκρηξη θυμού επειδή αρνηθήκατε να του αγοράσετε
σοκολάτα αλλά τελικά του αγοράζετε την σοκολάτα, αυτό επιβραβεύει την συμπεριφορά
του. Κατά συνέπεια το παιδί μαθαίνει ότι ξεσπώντας σε θυμό θα πάρει αυτό που θέλει και
έτσι θα το επαναλαμβάνει συχνότερα στο μέλλον.
Εδώ αξίζει να σημειώσουμε ότι η λεκτική επιβράβευση φέρνει θεαματικά αποτελέσματα και
είναι καλό να το θυμόμαστε όταν στοχεύουμε να αυξήσουμε τη συχνότητα μιας
συμπεριφοράς. Όταν το παιδί επιδεικνύει επιθυμητές συμπεριφορές χρησιμοποιήστε λεκτική
επιβράβευση λέγοντας του για παράδειγμα «μπράβο που ζήτησες όμορφα το παιχνίδι».

Τι μπορείτε να αλλάξετε: τα ερεθίσματα
Ένας απλός τρόπος να μειώσουμε τη συχνότητα των εκρήξεων θυμού είναι να αποφύγουμε
τα ερεθίσματα που τις προκαλούν.
Για παράδειγμα αν το παιδί σας τείνει να έχει εκρήξεις θυμού όταν πηγαίνετε για ψώνια
μπορείτε να:

  • Πάτε για ψώνια όταν μπορεί να φροντίσει κάποιος άλλος το παιδί σας.
  • Πάτε για ψώνια με το παιδί σας όταν γνωρίζετε ότι δεν είναι κουρασμένο ή
    πεινασμένο.
    Εάν η αρνητική ανταπόκριση σας σε αιτήματα τους είναι ερέθισμα μπορείτε να:
  • Λέτε «ναι» σε αιτήματα τους που είναι λογικά.
  • Δώσετε επιλογές, π.χ. «Δεν μπορείς να φας μπισκότο. Θες μπανάνα ή μήλο;»
  • Αποσπάστε την προσοχή του παιδιού με άλλες δραστηριότητες.
    Εάν μια οδηγία που του δίνεται είναι ερέθισμα μπορείτε να:
  • Δοκιμάσετε να δίνετε λιγότερες εντολές. Είναι εύκολο να πέσετε στην παγίδα του να
    λέτε συνεχώς στο παιδί τι να κάνει.
  • Ενημερώσετε το παιδί σας εκ των προτέρων για μια δραστηριότητα που χρειάζεται να
    κάνει ή για μια οδηγία που θα χρειαστεί να ακολουθήσει ώστε να είναι
    προετοιμασμένο να μεταβεί από τη μια δραστηριότητα στην άλλη.
  • Δώσετε επιλογές όπου είναι δυνατό.
  • Βεβαιωθείτε ότι αυτό που ζητάτε από το παιδί σας είναι στο πλαίσιο των
    δυνατοτήτων του.
    Εάν η συναισθηματική φόρτιση είναι το ερέθισμα μπορείτε να:
  • Προετοιμάσετε το παιδί σας λέγοντας του που έχετε πρόθεση να πάτε και τι είναι
    πιθανόν να συμβεί εκεί.
  • Μιλήσετε με το παιδί σας και βοηθήστε το να σας εκφράσει με λόγια αυτή την
    φόρτιση όταν την βιώνει.

Δώσετε στο παιδί σας την ευκαιρία για «διάλειμα» όταν βρίσκεται σε μια κατάσταση
που του προκαλεί συναισθηματική φόρτιση – π.χ. να βρείτε μια ήσυχη γωνιά όπου
μπορεί να μετροφυλλίσει το αγαπημένο του βιβλίο.

Τι μπορείτε να αλλάξετε: επιβράβευση/συνέπεια στις εκρήξεις θυμού

Ακόμα ένας τρόπος να μειώσουμε τη συχνότητα των εκρήξεων θυμού είναι να
προσαρμόσουμε την ανταπόκριση μας σε αυτές. Για παράδειγμα, αν έχετε παρατηρήσει στη
διάρκεια των 7-10 ημερών που συλλέγετε στοιχεία ότι το παιδί κερδίζει την προσοχή σας την
ώρα που ξεσπά, δοκιμάστε να του δίνετε περισσότερη προσοχή και λεκτική επιβράβευση
όταν είναι ήρεμο ή όταν εκφράζει τη δυσαρέσκεια του με λόγια. Μπορείτε να το εφαρμόσετε
με σύστημα επιβράβευσης το οποίο μπορεί να παρακολουθήσει το παιδί (π.χ. πίνακας με
αστεράκια) ή με τυχαία επιβράβευση με πράγματα που αρέσουν στο παιδί (π.χ. ένα μικρό
παιχνίδι ή δραστηριότητες που περιλαμβάνουν χρόνο μαζί σας).

Ζητήστε βοήθεια για αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των εκρήξεων θυμου

Όταν οι εκρήξεις θυμού είναι σοβαρές και δεν υποχωρούν, τείνουν πολλές φορές να είναι
ενδείξεις αναπτυξιακών δυσκολιών ή προβλημάτων υγείας. Είναι σημαντικό να ζητήσετε
βοήθεια από ειδικό αν:

  • Δυσκολεύεστε να αντιμετωπίσετε τις εκρήξεις θυμού.
  • Νιώθετε ότι δεν μπορείτε να ελέγξετε τα δικά σας συναισθήματα, νιώθετε θυμό και
    χάνετε την υπομονή σας.
  • Περιορίζετε τις δραστηριότητες σας και της οικογένειας σας γενικά, εξαιτίας των
    εκρήξεων θυμού.

Στέφανη Σεργίου
Πιστοποιημένη Αναλύτρια Συμπεριφοράς, BCBA
[email protected]